هم‌زمان با سومین سالگرد سقوط حکومت جمهوریت و بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان، سازمان عفو بین‌الملل با انتشار گزارشی ابراز نگرانی کرده که نادیده‌گرفتن بحران حقوق بشر در افغانستان، لکه ننگی بر وجدان جهانی است.
این گزارش با اشاره به وضعیت ناگوار جامعه افغانستان تحت سلطه طالبان، تأکید می‌کند که مردم افغانستان در سه سال گذشته با ناامیدی عمیقی مواجه بوده‌اند. این سازمان خاطرنشان می‌کند که طالبان به طور مداوم حقوق بشر را نقض کرده و با بی‌اعتنایی به قوانین بین‌المللی، جنایات خود را بدون هیچ‌گونه مجازاتی علیه مردم افغانستان، به‌ویژه زنان و دختران، ادامه داده‌اند.
عفو بین‌الملل در این گزارش بر پایه گفتگوهای گسترده با صدها تن از فعالان حقوق بشر، دانشگاهیان، معترضان زن و جوانان افغان، و نیز نمایندگان جامعه مدنی و رسانه‌ها، ناامیدی عمیق جامعه افغانستان از عدم واکنش جهانی و نگرانی‌ها برای آینده را مستند کرده است.
این گفتگوها با افراد مستقر در داخل و خارج از افغانستان، در بیش از ۱۰ کشور جهان، از جمله ایالات متحده، بریتانیا، آلمان، فرانسه، بلژیک، سوئد، اسپانیا، ایتالیا، کانادا و هند انجام شده است.
یکی از سخنگویان عفو بین‌الملل در جنوب آسیا اظهار داشته که با نمایندگانی از تمامی اقشار جامعه افغانستان در سراسر جهان صحبت شده و اکثریت آنها بر این باورند که جامعه جهانی افغانستان را به حال خود رها کرده است. وی افزوده است: “جامعه جهانی نه تنها طالبان را برای جنایاتشان مورد مؤاخذه قرار نداده، بلکه نتوانسته است یک مسیر استراتژیک برای کاهش آسیب‌ها به مردم افغانستان ایجاد کند. پس از سه سال، ناکامی در مقابله با بحران حقوق بشر در افغانستان، ننگی برای جهان است.”
بیش از بیست فعال حقوق بشر و زنان افغان به این سازمان گزارش داده‌اند که طالبان آنها را از تمام جنبه‌های زندگی اجتماعی و حرفه‌ای کنار زده‌اند. بسیاری از این زنان که در حوزه‌های مختلفی چون قانون، سیاست، رسانه و آموزش فعال بودند، اکنون خود را از دسترسی به هر گونه فرصت شغلی یا مشارکت اقتصادی و فرهنگی محروم می‌بینند.
یکی از این زنان فعال در شمال افغانستان گفته است: “به زنانی که شغل و موقعیت اجتماعی خود را از دست داده‌اند، گفته می‌شود که این وضعیت حق آن‌هاست و بازگشت طالبان گامی مثبت برای از بین بردن کسانی است که به نام حقوق بشر و حقوق زنان، فساد اخلاقی را ترویج می‌کردند.”
سازمان عفو بین‌الملل در گزارش خود یادآور شده که طالبان ادعاهای خود مبنی بر پیروی از “شریعت و فرهنگ افغانستان” را بهانه کرده و هرگونه اتهامات مربوط به آزار و اذیت جنسیتی را رد کرده‌اند.
یکی از معلمان در شمال افغانستان در این باره اظهار داشت: “به ما گفته شد که طالبان تغییر کرده‌اند. به ما گفته شد که نباید تلاش‌های صلح را مختل کنیم. به ما گفته شد که دنیا از ما حمایت خواهد کرد. اما امروز ما در تنهایی با مصیبت‌های خود دست و پنجه نرم می‌کنیم.”
نظام قضایی رسمی افغانستان پس از بازگشت طالبان به قدرت، عملاً فروپاشید. در گزارشی که عفو بین‌الملل در نوامبر ۲۰۲۲ منتشر کرد، آمده است که رهبران طالبان دستور اجرای کامل قوانین شریعت را صادر کرده‌اند. یکی از وکلای افغان که اکنون در تبعید به سر می‌برد، به این سازمان گفته است: “طالبان اعلام کرده‌اند که نیازی به حضور وکیل در دادگاه‌ها نیست. آنها به سیستم‌های عدالت باور ندارند و تنها به تفسیر خود از قوانین شریعت، که توسط روحانیون مذهبی بدون هیچ‌گونه آموزش رسمی حقوقی انجام می‌شود، متکی هستند.”
عفو بین‌الملل همچنین ابراز نگرانی کرده که طالبان با بازگرداندن مجازات‌های بدنی، از جمله شلاق‌زدن، اعدام، و سایر اشکال شکنجه در محضر عام، به شدت قوانین بین‌المللی را نقض می‌کنند.
این سازمان همچنین از کاهش فضای مدنی در افغانستان ابراز نگرانی کرده و تأکید می‌کند که مدافعان حقوق بشر، از جمله زنان معترض، سازمان‌های مردمی، رسانه‌ها و فعالان سیاسی اکنون به عنوان دشمنان طالبان تلقی می‌شوند. بر اساس این گزارش، بسیاری از منتقدان طالبان به دلیل ترس از انتقام‌جویی مجبور به ترک افغانستان شده‌اند و در کشورهای همسایه با چالش‌های قانونی و مالی زیادی روبرو هستند.
یکی از فعالان حقوق زنان که اکنون در آمریکا در تبعید به سر می‌برد، گفته است: “کسانی از ما که در تبعید هستیم، به دلیل دوری از افغانستان، از مشارکت مشروع در مسائل کشور محروم شده‌ایم.”
مدافعان حقوق بشر نیز احساس می‌کنند که بحران حقوق بشر در افغانستان به دلیل تبلیغات طالبان مبنی بر برقراری امنیت و رشد اقتصادی در کشور، کمتر جدی گرفته می‌شود. یکی از این مدافعان که اکنون در آمریکا زندگی می‌کند، گفته است: “همان کسانی که قبلاً خود را منفجر می‌کردند و غیرنظامیان و نیروهای امنیتی را می‌کشتند، اکنون که در قدرت هستند، دست از این کارها برداشته‌اند و به همین دلیل افغانستان امن‌تر به نظر می‌رسد.”
در پایان، عفو بین‌الملل بر لزوم هماهنگی و همکاری همه بازیگران فعال در افغانستان برای یافتن راه‌حل‌های بلندمدت تأکید کرده و از جامعه جهانی خواسته است که به حمایت از تلاش‌ها برای پایان دادن به بحران حقوق بشر در افغانستان متعهد بماند.
حامیه نادری
