مهندسی قدرت یا فروپاشی نظام؛ عوامل و پیامدهای سقوط نظام جمهوری
کابل، پایتخت افغانستان، در ۱۵ آگست ۲۰۲۱ میلادی برابر با ۲۴ اسد خورشیدی به‌دست طالبان سقوط کرد و طالبان پس از ۲۰ سال دوباره قدرت را به‌دست گرفتند و در ارگ ریاست جمهوری مستقر شدند. اشرف غنی، رئیس جمهوری افغانستان پس از خروج از کشور در بیانیه‌ای گفت که برای جلوگیری جنگ خونین مجبور به ترک کابل شده است تصمیمی که در داخل افغانستان انتقادهای زیادی را برانگیخت. فرار اشرف غنی باعث شد که افغانستان سقوط کند و طالبان پس از سال‌ها جنگ و کشمکش، قدرت را در کابل و سایر مناطق افغانستان به دست بگیرند . این اتفاق به دنبال خروج نیروهای نظامی بین‌المللی و بحران‌های داخلی سیاسی و اقتصادی رخ داد. سقوط نظام جمهوری به معنای پایان دوران حاکمیت دولت منتخب و آغاز دوره‌ای جدید تحت کنترل طالبان بود. این تغییرات به دلیل مشکلات امنیتی، اقتصادی و سیاسی زیان‌های فراوانی را برای مردم افغانستان وارد کرد. سقوط نظام جمهوری به طور گسترده به عنوان یک تراژیدی تلقی می‌شود. این سقوط نه تنها به معنای تغییر عمده در نظام سیاسی و اجتماعی بود، بلکه عواقب انسانی جدی به همراه داشت. مردم افغانستان با احساس ناامیدی و آسیب‌های روانی ناشی از تغییرات سریع و بی‌ثباتی مواجه شدند. سقوط دولت باعث اختلال در ارائه خدمات اساسی و زیرساخت‌های کشور شد، که به شدت بر زندگی روزمره مردم تأثیر گذاشت. این وضعیت به عنوان یک تراژیدی به دلیل تأثیرات منفی عمیق و گسترده‌اش شناخته می‌شود. خروج نیروهای بین‌المللی: تصمیم به خروج نیروهای نظامی بین‌المللی به ویژه نیروهای ایالات متحده و ناتو، که به مدت دو دهه در افغانستان حضور داشتند، باعث کاهش قدرت و حمایت از دولت افغانستان شد. ضعف دولت مرکزی دولت جمهوری افغانستان به دلیل فساد، ضعف مدیریتی و عدم توانایی در ایجاد نهادهای دولتی قوی و کارآمد، نتوانست به طور مؤثر با مشکلات امنیتی و اقتصادی مقابله کند. طالبان با بهره‌گیری از ضعف حکومت، توانستند سریعاً به مناطق مختلف کشور نفوذ کرده و کنترل آنها را در دست بگیرند. تضعیف روحیه نیروهای نظامی و امنیتی به دلیل ضعف در رهبری و انگیزه، نتوانستند در برابر پیشروی طالبان مقاومت کنند. چون بسیاری از مردم افغانستان نسبت به دولت جمهوری و برنامه‌های آن ناامید شده بودند که این امر به تضعیف مشروعیت و پشتیبانی از دولت کمک کرد. انحصار قدرت توسط اقای غنی و اطرافیان وی، فساد سیاسی، فساد اداری و فساد اخلاقی از عوامل عمده سقوط نظام جمهوریت به حساب می‌رود هر چند نیروهای امنیتی افغانستان توان مقابله با تهدیدات را داشتند اما با مشکلاتی از جمله کمبود منابع و تجهیزات، و عدم انسجام روبرو بودند، و در پانزده هم آگست خلای رهبری باعث تضعیف روحیه نظامیان گردید که در نتیجه این مشکلات باعث عدم توانایی آنها در مقابله مؤثر با طالبان شد و زمینه برای سقوط دولت فراهم شد و طالبان به سرعت قدرت را به دست گرفتند . یکی از عوامل دیگری که باعث سقوط گردید مذاکرات مستقیم ایالات متحده با طالبان قلمداد می شود، کارشناسان این مذاکرات را زمینه‌ساز سقوط می دانند. در کنار این، نارضایتی عمومی نسبت به وضعیت اقتصادی و اجتماعی و همچنین ناامیدی از عملکرد دولت، به کاهش پشتیبانی از حکومت اشرف غنی کمک کرد. برنامه‌های اقتصادی و سیاسی دولت نتوانست به اندازه کافی وضعیت را بهبود ببخشند و مشکلات اساسی را حل کند. تحلیلگران و کارشناسان از مدت‌ها قبل هشدار داده بودند که عدم کنترل موثر بر وضعیت امنیتی و افزایش قدرت طالبان ممکن است به سقوط دولت منجر شود.اما همواره از طرف اقای غنی و اطرفیان ایشان رد می‌شد. با این حال آقای غنی از زمان گرفتن قدرت در افغانستان ان هم با مهندسی انتخابات همواره تلاش نمود که گروه‌های دیگر سیاسی را نادیده بگیرد و قدرت را در مثلث ارگ نگهدارد که این باعث شد سیاسیون از عملکردهای غنی ناراض گردند و برای ضربه زدن به غنی و اینکه غنی را از قدرت کنار بزنند به نحوی بی تفاوتی اختیار کردند و عملاً دچار اشتباه محاسباتی گردند . عده‌ی از سیاسیون به این عقیده بودند اگر نظام تضعیف شود غنی از قدرت کنار می‌رود و افغانستان شاهد یک حکومت موقت و عبوری خواهد شد اما آنها با اینکه در یک اشتباه بزرگ سیاسی قرار گرفتند و آقای غنی با یک حرکت تاکتیکی توانست قدرت را به طالبان واگذار کند همه را غافلگیر کرد . برنامه‌های خروج نیروهای نظامی خارجی، به ویژه نیروهای ایالات متحده و ناتو، به عنوان یک عامل مهم در کاهش قدرت نظامی و مالی دولت افغانستان مطرح بود و تأثیر زیادی بر پایداری آن داشت. که در نتیجه نظام از هم پاشید. با این حال باید تصریح نمود که نیروهای دفاعی و امنیتی افغانستان داری پتانسیل قوی و روحیه جنگی توان مقابله با طالبان را داشتند اما ضعف رهبری باعث شد که نتوانند در مقابل طالبان ایستاده شوند . اگرچه پیش‌بینی دقیق زمان و نحوه سقوط دشوار بود، اما علائم و نشانه‌های مشکلات ساختاری و امنیتی می‌توانستند به تحلیلگران و کارشناسان کمک کنند تا نسبت به وقوع چنین تحولی هشدار دهند. نیروهای امنیتی افغانستان توانایی‌هایی برای جلوگیری از سقوط کشور به دست طالبان را داشتند، اما رهبری این نیروها ان‌ها را در یک سردرگمی فرو برد . با این حال طالبان و مردم افغانستان نگاه متفاوتی به این روز دارد طالبان از این روز به عنوان جشن پیروزی تجلیل می‌کنند و برای بیشتر از مردم افغانستان این روز آغاز یک تراژیدی است سقوط افغانستان به‌دست طالبان، تراژیدی تلخی بود که افغانستان را به‌یکبارگی در شوک و بدبختی غرق کرد و تا امروز که سه‌سال از به‌قدرت رسیدن این گروه می‌گذرد، هیچ کشوری، آنها را به رسمیت نشناخته است نویسنده: جواد رسولی خبرگزاری دیده‌بان افغانستان
