محدودیت‌های تازه طالبان؛ رسانه‌ها میان سانسور و بقا
در افغانستان امروز، جایی برای بحث آزاد سیاسی در رسانه‌ها کمتر از همیشه شده است. طالبان اخیراً گام تازه‌ای در مسیر محدودسازی جریان آزاد اطلاعات برداشته‌اند؛ این بار با دستورالعملی که هدف آن، کنترل محتوای برنامه‌های سیاسی در رسانه‌هاست.
این سند، که در نشست‌های خصوصی با مدیران برخی رسانه‌ها مطرح شده، رسانه‌ها را ملزم می‌سازد تا به خطوط قرمز تعیین‌شده از سوی حکومت پایبند باشند. بر اساس این دستور، تحلیلگران تنها در صورتی اجازه شرکت در برنامه‌ها را دارند که از اصطلاحاتی خاص چون “امیرالمؤمنین حفظه‌الله” یا “رهبر امارت اسلامی” هنگام اشاره به رهبر طالبان استفاده کنند. همچنین، هر گونه ارتباط با نهادهای خارجی ممنوع اعلام شده و دریافت کارت رسمی از نهادهای نظارتی پیش‌شرط حضور در رسانه‌ها عنوان گردیده است.
فراتر از این، کمیته‌ای تحت نظر وزارت اطلاعات و فرهنگ ایجاد شده که وظیفه‌اش رصد کامل برنامه‌های سیاسی و ارزیابی آن‌هاست. رسانه‌ها مکلف‌اند پیش از پخش، خلاصه‌ای از محتوای برنامه‌های سیاسی خود را برای بررسی در اختیار این کمیته بگذارند. تخطی از این مقررات، می‌تواند پیامدهای حقوقی در پی داشته باشد.
برای بسیاری از مدیران رسانه‌ای، این تنها یک معنا دارد: پایان فضای نیمه‌بازی که تاکنون برای طرح دیدگاه‌های متفاوت وجود داشت. یکی از این مدیران، که نمی‌خواهد نامی از او برده شود، می‌گوید رسانه‌ها ناچارند خود را با این شرایط وفق دهند:
«طرحی‌ست برای مهار هر نوع گفت‌وگوی آزاد؛ ما می‌دانیم که این به نفع کار رسانه‌ای نیست، اما گزینه‌ای هم در اختیار نداریم.»
در برخی ولایات، نسخه مکتوب این دستورالعمل هنوز به دست رسانه‌ها نرسیده، اما هشدارهای شفاهی و پیام‌های صوتی به‌وضوح آن‌ها را از پوشش موضوعات انتقادی منع کرده‌اند. پیامی نانوشته اما آشکار: حکومت علاقه‌ای به شنیدن صدای مخالف ندارد.
در حالی که طالبان بر «ارزش‌های اسلامی و منافع ملی» تأکید دارند، منتقدان این روند را بخشی از یک سیاست گسترده‌تر سرکوب آزادی بیان و حذف کامل رسانه‌های مستقل می‌دانند.
رسانه‌ها در افغانستان، بار دیگر خود را در موقعیتی می‌یابند که باید میان حقیقت‌گویی و بقا یکی را انتخاب کنند.
وضعیت رسانه‌ها و خبرنگاران در افغانستان پس از بازگشت طالبان به قدرت، به‌گونه‌ای چشم‌گیر رو به وخامت گذاشته است. آزادی بیان، که زمانی به‌عنوان یکی از دستاوردهای اصلی دو دهۀ گذشته شناخته می‌شد، اکنون تحت فشار شدید سانسور، تهدید و محدودیت‌های رسمی و غیررسمی قرار گرفته است. خبرنگاران با فضای ترس، خودسانسوری و خطر مواجه‌اند، و رسانه‌ها ناچارند میان ادامه فعالیت یا خاموشی، یکی را انتخاب کنند. در چنین شرایطی، استقلال رسانه‌ای بیش از هر زمان دیگری آسیب‌پذیر شده و چشم‌انداز آینده آزادی مطبوعات در کشور، تیره و مبهم به‌نظر می‌رسد.
ندیم احمدی
