چابهار و هند یا گوادر و چین؟

اخیرا مقامات ایرانی و طالبان ملاقات های متعددی را با موضوع توسعه همکاری های تجاری در بندر چابهار داشته اند.
این بندر از طریق دریای هند می تواند افغانستان را به هند وصل کند وهمچنین با گسترش خطوط ریلی می تواند هند را به آسیای میانه ، روسیه و حتی اروپا وصل کند.
افغانستان کشوری محاط به خشکه است و برای دسترسی به آبهای ازاد باید ابتدا از کشورهای همسایه عبور کند، یکی از مسیرهای پراستفاده افغانستان در سال های اخیر برای دسترسی به آب های آزاد بندر کراچی بوده است، دسترسی به این مسیر نسبت به سایر مسیرها کوتاه تر و از لحاظ هزینه ها، ارزان تر اس، اما با توجه به وابستگی یک طرفه افغانستان به این مسیر، دولت پاکستان همواره از این موضوع به حیث ابزار فشار بر دولت مستقر در افغانستان استفاده کرده است.
طی دو دهه گذشته دولت وقت افغانستان تلاش کرد مسیرهای ترانزیتی بدیل ایجاد کند، یکی از اهداف عمده ایجاد این مسیرهای بدیل پیوند زدن منافع افغانستان با منافع کشورهای همسایه بود که این پیوند منافع می توانست سبب تحکیم ثبات و امنیت در افغانستان شود، در عین زمان سبب تسهیل صادرات شود و از میزان وابستگی به پاکستان بکاهد.
در راستای این اهداف دو اقدام مهم روی دست گرفته شد:
۱.ایجاد راه لاجورد: قرار بود افغانستان از طریق همسایه شمالی خود، ترکمنستان و سپس آذربایجان و گرجستان به دریای سیاه و بعد با گذشتن از ترکیه، به آبهای آزاد وصل‌ شود که این طرح پیشرفت چشمگیری نداشت.
۲.موافقت نامه چابهار: در سال ۲۰۱۶ هند، ایران و افغانستان این موافقت نامه را امضا کردند، هدف اصلی دولت وقت افغانستان از امضای این توافقنامه، ایجاد بدیلی مطمئن برای بندر کراچی پاکستان بود. اما بعد از امضای این توافقنامه، به دلیل تحولات سیاسی در افغانستان و ایران، به خصوص خروج ترامپ از توافقنامه هسته ای ایران (برجام) و سقوط نظام جمهوری در افغانستان، روند توسعه این بندر و همکاری های سه جانبه کند شد.
بعد از وقفه در انکشاف این مسیر ترانزیتی اخیراً مقامات ایران و طالبان در سطوح مختلف، بازدید هایی متعددی از این بندر داشته اند. به نظر می رسد دو جانب مصمم هستند تا توسعه این بندر سرعت پیدا کند.
در حالی که بر طبق آمار اعلام شده توسط وزارت صنعت و تجارت طالبان، افغانستان در سال ۲۰۲۳ حدود ۸ میلیارد و و ششصد و نود یک میلیون دالر، صادرات داشته است و بزرگترین مقاصد صادراتی افغانستان پاکستان، هند و امارات بوده اند. گفته شده است بیشتر این اقلام صادراتی، به شکل خام و یا فله ای به کشورهای مقصد صادر می شوند و این کشورها بعد از پروسس و بسته بندی، تولیدات افغانستان را به کشورهای سوم در اروپا و آسیای میانه صادر می کنند که اغلباً سود هنگفتی را وارد اقتصاد ملی آن ها می کند.
یکی از دلایل عمده این موضوع، عدم دسترسی آسان و اقتصادی تجار افغانستان به کشورهای سومی می باشد، از این جهت مسیر چابهار می تواند دسترسی افغانستان به آب های آزاد را تسهیل و در نتیجه مقاصد صادراتی و وارداتی افغانستان را متنوع تر بسازد.
همچنین با انکشاف مسیر چابهار، افغانستان می تواند مسیر ترانزیتی برای کشورهای آسیای میانه باشد که با وضع تعرفه گمرکی، از این طریق نیز می تواند منبع مالی قابل توجهی برای افغانستان به دنبال داشته باشد.
بسیاری از تحلیلگران بر این باور هستند که طالبان از نگاه استراتژیک نمی توانند همزمان در بلوک چین-پاکستان و پروژه یک کمبربند- یک جاده با سرمایه گذاری گسترده چین در بندر گوادر پاکستان باشند و هم مسیری برای هند به سمت آسیای میانه باز نمایند.
به نظر می رسد چابهار در موجودیت تحریم های بین المللی بر ایران، تقابل استراتژیک چین و هند در آسیای میانه و تعدد بازیگران منطقوی و بین المللی در مسایل سیاسی افغانستان کماکان یک هدف دست نیافتنی خواهد ماند.
هایده فقیری