همزمان با روز جهانی آزادی مطبوعات، مرکز خبرنگاران افغانستان گزارشی منتشر کرده است که از تشدید بی‌سابقه نقض حقوق خبرنگاران و محدودیت‌های رسانه‌ای در سال گذشته حکایت دارد.
طبق این گزارش، از ماه می ۲۰۲۴ تا کنون، دست‌کم ۲۱۵ مورد نقض آزادی رسانه‌ها ثبت شده است؛ از جمله ۱۷۵ مورد تهدید مستقیم و غیرمستقیم و ۴۰ مورد بازداشت خبرنگاران. این آمار نسبت به سال گذشته ۵۸ درصد افزایش را نشان می‌دهد.
مرکز خبرنگاران وضعیت کنونی رسانه‌ها در کشور را «به‌شدت وخیم» توصیف کرده و افزوده است که کار خبرنگاران، به‌ویژه در مناطق دورافتاده، با مشکلات و تهدیدات جدی مواجه است. موارد نقض‌شده شامل تهدیدات فیزیکی و لفظی، جلوگیری از پوشش خبری، و بازداشت‌های غیرقانونی عنوان شده است.
محدودیت‌های تازه و دستورات تازه طالبان
در این گزارش آمده است که طالبان در یک سال گذشته هفت دستورالعمل تازه در کنار شانزده دستور پیشین صادر کرده‌اند که به محدودیت‌های گسترده‌تری بر رسانه‌ها منجر شده است. از جمله این محدودیت‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ممنوعیت نشر تصاویر زنده‌جان؛
منع همکاری با رسانه‌های تبعیدی؛
ممنوعیت برگزاری برنامه‌های زنده سیاسی و اقتصادی؛
منع نقد یا به چالش کشیدن سیاست‌های طالبان؛
الزام رسانه‌ها به استفاده از عبارات خاص مانند “شهید” برای مقام‌های طالبان.
مرکز خبرنگاران به نقش فزاینده وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان در کنترل رسانه‌ها نیز اشاره کرده است. بر پایه گزارش، این وزارتخانه نه‌تنها نظارت مستقیم بر رسانه‌ها دارد، بلکه در مواردی برای بستن یا مجازات رسانه‌هایی که از این دستورات پیروی نمی‌کنند، دخالت کرده است.
تأثیرات اقتصادی و تغییر ماهیت رسانه‌ها
گزارش همچنین به فشارهای اقتصادی شدید بر رسانه‌ها پرداخته است. کاهش کمک‌های بین‌المللی، مالیات‌های سنگین و کاهش درآمدهای تبلیغاتی، بسیاری از رسانه‌ها را به تعطیلی یا تغییر ماهیت واداشته است. طبق آمار ارائه‌شده:
۹ رسانه (رادیو و تلویزیون) موقتاً تعطیل شده‌اند؛
۲۵ تلویزیون، فعالیت خود را به رادیو کاهش داده‌اند؛
شمار زیادی از خبرنگاران از کار برکنار یا به کار از راه دور مجبور شده‌اند؛
برخی رسانه‌ها از استخدام زنان خودداری کرده‌اند یا آنان را به کار خانگی وادار ساخته‌اند.
مرکز خبرنگاران همچنین نسبت به وضعیت خبرنگاران زن هشدار داده و اعلام کرده است که فشارها در برخی ولایت‌ها، به‌ویژه بدخشان، افزایش یافته است. در این ولایت، احتمال بسته‌شدن دائمی دو رادیوی ویژه زنان مطرح شده که تهدیدی جدی برای صدای زنان در فضای رسانه‌ای کشور تلقی می‌شود.
درخواست برای لغو محدودیت‌ها
مرکز خبرنگاران افغانستان با هشدار درباره پیامدهای خطرناک ادامه این وضعیت برای امنیت، سلامت روان و توسعه اجتماعی، از طالبان خواسته است تا تمامی محدودیت‌های اعمال‌شده را لغو کنند.
در پایان این گزارش تأکید شده است که رعایت حقوق رسانه‌ها و آزادی بیان طبق میثاق‌ها و قوانین بین‌المللی، وظیفه‌ای است که همه حکومت‌ها، از جمله طالبان، باید به آن پایبند باشند.
