نهاد «خبرنگاران افغانستان در تبعید» در تازه‌ترین گزارش خود، سال ۱۴۰۳ را یکی از «دشوارترین» سال‌ها برای آزادی بیان و فعالیت رسانه‌ای در افغانستان توصیف کرده و اعلام کرده است که در این سال ۲۳۲ مورد نقض حقوق خبرنگاران و رسانه‌ها ثبت شده است.
بر اساس این گزارش، رسانه‌های فعال در افغانستان تحت فشار شدید قرار دارند و از دسترسی آزاد به اطلاعات محروم‌اند. این نهاد تصریح کرده که دسترسی خبرنگاران به اطلاعات نسبت به دوره‌ی جمهوری، ۳۰۰ درصد محدودتر شده و این محدودیت‌ها موجب کاهش تنوع برنامه‌های رسانه‌ای شده است.
گزارش تأکید دارد که طالبان طی سال گذشته با صدور دستورالعمل‌های متعدد، فضای آزادی بیان و فعالیت رسانه‌ها را به‌شدت محدود کرده‌اند. از جمله این محدودیت‌ها می‌توان به ممنوعیت نشر تصاویر موجودات زنده، جلوگیری از پخش زنده‌ی برنامه‌های سیاسی و اقتصادی، منع پخش مطالب انتقادی از سیاست‌های طالبان، الزام استفاده از واژه‌های خاص مانند «شهید» و «شهادت» برای کشته‌شدگان این گروه و منع دعوت از مهمانان تأییدنشده توسط طالبان اشاره کرد.
در نتیجه‌ی این محدودیت‌ها، ۲۷ رسانه فعالیت خود را متوقف کرده‌اند که ۱۳ مورد از آن‌ها همچنان بسته باقی مانده‌اند. این رسانه‌ها عمدتاً مستقل بوده و نسبت به سیاست‌های طالبان موضع انتقادی داشته‌اند. در مقابل، طالبان برای تحکیم روایت خود، چهار رسانه‌ی جدید تأسیس کرده‌اند که محتوای همسو با دیدگاه‌های طالبان را بازتاب می‌دهند.
این گزارش تصریح می‌کند که سیاست‌های طالبان بیشترین تأثیر را بر خبرنگاران زن داشته است. طبق آمار، ۹۷ درصد از خبرنگاران زن به دلیل محدودیت‌های اعمال‌شده شغل خود را از دست داده‌اند و در ۲۲ ولایت کشور هیچ خبرنگار زنی فعالیت ندارد. از مجموع ۳۰۰ کارمند رسانه‌ای در سراسر افغانستان، تنها ۸۰ تا ۹۰ زن به‌طور محدود و در شرایط دشوار مشغول به کار هستند..
طبق آمار ارائه‌شده، نزدیک به ۳۰۰ خبرنگار در پاکستان، حدود ۱۰۰ نفر در ایران، ۲۰ نفر در ترکیه، ۲۰ نفر در هند و ۲۷ خبرنگار در تاجیکستان در انتظار انتقال به کشورهای امن‌تر به‌سر می‌برند.
آمار این گزارش همچنین از کشته‌شدن یک خبرنگار، زخمی‌شدن ۱۳ نفر و بازداشت ۶۰ خبرنگار در سال گذشته حکایت دارد. علاوه بر این، ۹ خبرنگار به حبس‌های طولانی محکوم شده‌اند، ۱۷ نفر مورد ضرب‌وشتم قرار گرفته‌اند و ۴۴ خبرنگار با تهدید و توهین مواجه شده‌اند.
در این گزارش بر نبود چارچوب قانونی مشخص برای فعالیت رسانه‌ها تأکید شده است. قوانین رسانه‌ای که در دوره‌ی جمهوری تصویب شده بود، توسط طالبان اجرا نمی‌شود و این وضعیت، فضای رسانه‌ای افغانستان را به سمت سانسور گسترده سوق داده است. طالبان تنها اجازه‌ی نشر محتواهایی را می‌دهند که همسو با دیدگاه‌های این گروه باشد و از رسانه‌ها برای ارائه‌ی تصویری مثبت از خود بهره می‌برند.
این گزارش نشان می‌دهد که در سایه‌ی افزایش محدودیت‌ها، تهدیدها و نبود آزادی بیان، آینده‌ی رسانه‌های مستقل در افغانستان بیش از هر زمان دیگری در معرض خطر قرار دارد. همچنین، خبرنگارانی که به کشورهای همسایه پناه برده‌اند، با مشکلات عدیده‌ای مواجه‌اند و امنیت و آینده‌ی شغلی آنان همچنان نامعلوم است.
در همین حال بسیاری از خبرنگاران به دلیل تهدید، فشارهای اقتصادی و نبود امنیت شغلی، کار خود را از دست داده‌اند و تعدادی برای یافتن فرصت‌های جدید مجبور به ترک کشور شده‌اند. با این حال، مهاجرت به کشورهای همسایه از جمله پاکستان و ایران نیز با چالش‌های فراوانی همراه است.
در پاکستان، خبرنگاران افغانستانی از وضعیت اقامت نامطمئن، نبود حمایت قانونی و خطر استرداد به افغانستان رنج می‌برند. گزارش‌ها نشان می‌دهد که برخی خبرنگاران افغانستانی در این کشور با تهدید و فشارهای امنیتی مواجه‌اند . علاوه بر این، روند دریافت ویزا و اقامت برای این افراد پیچیده گزاف و زمان‌بر است.
در ایران نیز خبرنگاران افغانستانی با محدودیت‌های گسترده‌ای روبه‌رو هستند. عدم دسترسی به فرصت‌های شغلی ، فشارهای امنیتی و نبود حمایت قانونی از جمله مشکلاتی است که این خبرنگاران تجربه میکنند. بسیاری از آنان به صورت غیررسمی و در شرایط ناامن در آن کشور زندگی میکنند و از آینده‌ی خود نگران هستند.
جواد رسولی
