هفدهم نوامبر، روز جهانی دانشجو، یکی از روزهایی است که در تاریخ به بزرگداشت فداکاری‌ها و مبارزات دانشجویان اختصاص دارد. این روز، که به مناسبت اعدام جمعی از دانشجویان چکسلواکی در سال 1939 به دست نیروهای نازی در جنگ جهانی دوم نامگذاری شده است، یادآور ایستادگی و مقاومت دانشجویان در برابر ظلم و سرکوب است. در بسیاری از کشورهای جهان، این روز به عنوان فرصتی برای تأکید بر اهمیت حقوق دانشجویان و ضرورت حمایت از آن‌ها در مسیر دستیابی به آموزش و عدالت اجتماعی گرامی داشته می‌شود.
در سال 1939، زمانی که نیروهای نازی در چکسلواکی دانشگاه‌ها را تعطیل کردند و بسیاری از دانشجویان را به اردوگاه‌های کار اجباری فرستادند، نماد سرکوب و نقض آزادی‌های اساسی در جهان شد. این روز به‌ویژه پس از قتل و اعدام 9 دانشجوی فعال که به‌خاطر اعتراضات ضد نازی در خیابان‌ها دستگیر و اعدام شدند، به یاد روزهای فاجعه‌بار تاریخ ثبت شد. در پی این رویداد، روز جهانی دانشجو از سوی جامعه جهانی به‌ویژه در کشورهای اروپایی گرامی داشته می‌شود تا نه تنها یاد آن حادثه تاریخی زنده بماند، بلکه به‌عنوان فرصتی برای دفاع از حقوق دانشجویان و مبارزات آن‌ها برای آزادی و عدالت اجتاعی باشد.
در حالی‌که این روز به‌طور سنتی در اروپا و در کشورهای خاصی مانند چک و اسلواکی با فعالیت‌ها و جشن‌ها گرامی داشته می‌شود، اما پرسشی که به‌ویژه در شرایط کنونی مطرح می‌شود این است که چرا این روز فقط برای دانشجویان اروپایی یادآوری می‌شود و چرا حقوق دانشجویان در نقاط دیگر جهان، به‌ویژه در افغانستان، نادیده گرفته می‌شود؟
وضعیت دانشجویان در افغانستان
در افغانستان، به‌ویژه پس از تسلط طالبان بر کشور در سال 2021، وضعیت دانشجویان و آموزش عالی به‌طور چشم‌گیری تغییر کرده است. یکی از مهم‌ترین تحولات منفی در این دوران، بستن دانشگاه‌ها و مدارس به‌ویژه برای دختران است. طالبان با اعمال سیاست‌های محدودکننده و سرکوبگرانه، تحصیل را برای زنان و دختران افغانستانی به شدت محدود کرده و آن‌ها را از دستیابی به آموزش عالی محروم کرده‌اند. این موضوع نه تنها حقوق اولیه دختران و زنان را نقض می‌کند، بلکه به‌طور کلی جامعه افغانستان را از پتانسیل‌های علمی و فرهنگی خود محروم می‌سازد.
دانشجویان در افغانستان، چه مرد و چه زن، در حال حاضر با چالش‌های بی‌سابقه‌ای روبه‌رو هستند. در حالی که در بسیاری از کشورها، روز جهانی دانشجو به‌عنوان روز بزرگداشت تحصیل و حمایت از دانشجویان برگزار می‌شود، در افغانستان بسیاری از دختران حتی نمی‌توانند به مدارس بروند، چه رسد به آنکه بخواهند در دانشگاه‌ها تحصیل کنند. این نقض حقوق اساسی و انسانی، در مقایسه با آزادی‌های تحصیلی که در کشورهای دیگر وجود دارد، چیزی جز یک فاجعه انسانی نیست.
با این حال ؛ سکوت جامعه جهانی در برابر وضعیت دانشجویان افغانستان به‌ویژه دختران، جای تأمل دارد. در حالی که روز جهانی دانشجو به‌طور گسترده در سطح بین‌المللی گرامی داشته می‌شود و در برخی کشورها مراسم‌ها و اعتراضات مختلف برای دفاع از حقوق دانشجویان برگزار می‌شود، اما در افغانستان، دختران و پسران جوان مجبور به زندگی در شرایطی هستند که حق آموزش و پیشرفت علمی از آن‌ها سلب شده است.
سکوت و بی‌تفاوتی برخی از نهادهای بین‌المللی و دولت‌های جهان در برابر این مسئله، پرسش‌های زیادی را در ذهن ایجاد می‌کند. آیا حقوق انسانی همه افراد در سراسر جهان باید مورد حمایت قرار گیرد یا تنها در کشورهای خاصی که در دایره منافع اقتصادی و سیاسی قدرت‌های جهانی قرار دارند؟ آیا برخی از دانشجویان در نقاط مختلف دنیا از حقوق برابر برخوردار هستند یا این‌که برخی در مقایسه با دیگران به‌طور سیستماتیک نادیده گرفته می‌شوند؟
در جهان امروز، تفاوت‌های آموزشی و تحصیلی به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها تبدیل شده‌اند. این تفاوت‌ها نه تنها بر اساس مکان جغرافیایی، بلکه بر اساس جنسیت، قومیت و طبقه اجتماعی نیز شکل می‌گیرند. در حالی که در کشورهای پیشرفته، آموزش عالی به یک حق اساسی برای تمام افراد تبدیل شده است، در کشورهای در حال توسعه و به‌ویژه در مناطقی مانند افغانستان، تحصیل و دسترسی به فرصت‌های آموزشی به دلیل شرایط سیاسی و اجتماعی تحت فشار است.
در این شرایط، روز جهانی دانشجو باید به‌عنوان یک یادآوری از مسئولیت جهانی برای تأمین حقوق تحصیلی و آموزشی برای تمام انسان‌ها باشد. بزرگداشت این روز نباید محدود به خاقشرو یا یک تعداد باشد د، بلکه باید به‌طور گسترده‌تری از حقوق همه دانشجویان در هر نقطه از جهان دفاع کند.
بنابرین روز جهانی دانشجو باید یادآور لزوم همبستگی جهانی در دفاع از حقوق دانشجویان باشد. در شرایطی که بسیاری از دانشجویان در نقاط مختلف جهان از جمله افغانستان با چالش‌های جدی روبه‌رو هستند، این روز باید فرصتی برای توجه به وضعیت آن‌ها و مقابله با نقض حقوق انسانی و آموزشی باشد. به‌ویژه در افغانستان، جایی که دختران از ابتدایی‌ترین حقوق تحصیلی خود محروم شده‌اند، سکوت جهانی باید پایان یابد و جامعه بین‌المللی باید اقدامات جدی‌تری برای حمایت از حقوق آموزش و تحصیل برای همه افراد، به‌ویژه برای زنان و دختران، انجام دهد.
جواد رسولی
