محمد شاه واصف باختری، شاعر، نویسنده، مترجم، منتقد و پژوهشگر برجسته زبان و ادبیات فارسی، در ۲۴ حوت ۱۳۲۱ در محله گذر دربار شهر مزارشریف، ولایت بلخ، زاده شد.
او تحصیلات ابتدایی را در لیسه باختر مزارشریف و مقاطع دهم و یازدهم را در لیسه حبیبیه کابل گذراند. در سال ۱۳۴۱، از لیسه باختر مزارشریف فارغ‌التحصیل شد. سپس در دانشگاه کابل، در رشته زبان و ادبیات فارسی دری ادامه تحصیل داد و در سال ۱۳۴۵ مدرک کارشناسی گرفت.
واصف باختری در سال ۱۳۵۳ برای تحصیلات عالی به آمریکا رفت و در رشته آموزش و پرورش از دانشگاه کلمبیا در نیویورک، مدرک کارشناسی ارشد (ماستری) دریافت کرد.
وی از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۷۵ عضو ریاست دارالتألیف، مدیرمسئول مجله ژوندون (نشریه انجمن نویسندگان افغانستان) و دبیر بخش شعر آن انجمن بود. او همچنین در اتحادیه نویسندگان افغانستان به‌عنوان سردبیر بخش شعر، مدیرمسئول مجله ژوندون و منشی دبیرخانه اتحادیه فعالیت داشت.
او سال‌ها عضو گروه دبیران بنیاد فرهنگ افغانستان، گروه رهبری کانون حکیم ناصر خسرو، شورای مرکزی انجمن فرهنگی خوشحال‌خان و هیئت‌رئیسه اتحادیه خبرنگاران افغانستان بود.
واصف باختری به زبان‌های انگلیسی و عربی تسلط داشت و مقالات و اشعاری را از انگلیسی به فارسی و بالعکس ترجمه کرد. برخی از شعرهای او به زبان‌های انگلیسی، روسی، چکی و آلمانی نیز ترجمه شده‌اند.
نزدیکی او به کنشگران چپ‌گرای افغانستان باعث شد که در سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۵۸ بیش از یک سال در زندان پلچرخی زندانی باشد. پس از آزادی، تا سال ۱۳۶۱ در ریاست تألیف و ترجمه وزارت معارف به‌عنوان ویراستار فعالیت کرد.
واصف باختری از سال ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۰ در پیشاور، پاکستان زندگی کرد و سپس به‌عنوان پناهنده به ایالات متحده آمریکا رفت و تا پایان عمر در کالیفرنیا اقامت داشت.
واصف باختری در غزل‌سرایی از ملک‌الشعرا بهار و در سرایش شعر نو از مهدی اخوان‌ثالث تأثیر پذیرفته بود. او از نخستین شاعران معاصر افغانستان بود که در قالب نیمایی با رعایت اسلوب پیشنهادی نیما شعر سرود، هرچند در قالب‌های کلاسیک مانند غزل، قصیده و رباعی نیز آثاری برجای گذاشت.
از جمله مهم‌ترین مجموعه‌های شعر او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
و آفتاب نمی‌میرد
از میعاد تا هرگز
از این آیینه بشکسته تاریخ
تا شهر پنج‌ضلعی آزادی
در استوای فصل شکستن
مویه‌های اسفندیار گمشده
دروازه‌های بسته تقویم
وی همچنین در حوزه پژوهش‌های ادبی و فلسفی آثاری منتشر کرد، از جمله:
نردبان آسمان (پژوهشی در عرفان و شعر فارسی، مشابه «پله پله تا ملاقات خدا» اثر عبدالحسین زرین‌کوب)
سرود و سخن در ترازو
گزارش عقل سرخ
درنگ‌ها و پیرنگ‌ها
بازگشت به الفبا
واصف باختری دو بار ازدواج کرد. از ازدواج نخست خود با نوریه سهرابی سه دختر به نام‌های منیژه، نارون و شهرزاد و از ازدواج دوم خود با ثریا باختری دختری به نام آتوسا داشت.
وی در تاریخ ۲۹ سرطان ۱۴۰۲ (۲۰ جولای ۲۰۲۳) در کالیفرنیا، آمریکا درگذشت و به دیار جاودانگان پیوست.
جواد رسولی
