زلمی خلیلزاد، سفیر پیشین ایالات متحده در افغانستان و معمار توافق‌نامه دوحه، این روزها با اظهارات جانبدارانه‌اش در راستای مشروعیت‌بخشی به طالبان، بار دیگر به مرکز توجه بازگشته است.
آقای خلیلزاد که با امضای تفاهم‌نامه دوحه زمینه سقوط نظام جمهوری و بازگشت طالبان به قدرت در اوت ۲۰۲۱ را فراهم کرد، از آن زمان تاکنون با سخنان غیرواقعی تلاش کرده است طالبان را به‌عنوان یک گروه تغییر یافته معرفی کند و برای آنان مشروعیت بین‌المللی کسب کند.
او در اظهارات خود مدعی شده بود که طالبان تغییر کرده‌اند و دیگر طالبان دهه ۹۰ نیستند؛ به دختران اجازه تحصیل در مکاتب و دانشگاه‌ها را می‌دهند و زنان می‌توانند در حکومت آنان کار و مشارکت اجتماعی داشته باشند. اما در عمل، عکس این ادعا ثابت شد؛ طالبان از بازگشایی مکاتب دخترانه بالاتر از صنف ششم جلوگیری کردند و زنان را از بسیاری فعالیت‌های اجتماعی محروم ساختند.
با این حال، آقای خلیلزاد پس از مدتی، با نشر توییت‌های پیاپی، از کشورهای جهان خواست تا با طالبان تعامل داشته باشند. او حتی یک‌بار در رأس یک هیأت به افغانستانِ تحت حاکمیت طالبان سفر کرد و در اقدامی نمادین، یک شهروند آمریکایی را از زندان طالبان آزاد کرد تا به نوعی «حسن نیت» طالبان را به دولت جدید آمریکا نشان دهد.
پس از آن، همسر آقای خلیلزاد نیز به افغانستان سفر کرد و در مقاله‌ای، وضعیت زندگی مردم—به‌ویژه زنان—را مطلوب توصیف کرد. او حتی مدعی شد که دختران می‌توانند به مکتب بروند و زنان نیز امکان کار و فعالیت دارند. این ادعاها واکنش شدید زنان معترض و فعالان حقوق بشر افغان را در پی داشت و بسیاری وی را به لابی‌گری به نفع طالبان متهم کردند.
در ادامه، آقای خلیلزاد با نشر توییتی از دولت آمریکا خواست تا هرچه زودتر وارد مذاکره با طالبان بر سر قراردادهای استخراج معادن شود. او ادعا کرد که چینی‌ها قصد تسلط بر منابع معدنی افغانستان را دارند و ایالات متحده برای مهار چین باید وارد تعامل اقتصادی با طالبان شود. اما کارشناسان سیاسی این سخنان را نوعی تشویق آمریکا به رسمیت شناختن طالبان دانسته و آقای خلیلزاد را متهم کردند که در پی فراهم‌سازی زمینه‌های پذیرش طالبان توسط آمریکا است.
در تحولی دیگر، آقای خلیلزاد در واکنش به اظهارات دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین ایالات متحده، که مدعی شده بود پایگاه هوایی بگرام در کنترل چین قرار دارد، این گزارش‌ها را رد کرد. او در یادداشتی در شبکه اجتماعی «اکس» (توییتر پیشین) بدون نام‌بردن مستقیم از ترامپ، گفت: «من معتقدم این گزارش که چین کمونیست اکنون پایگاه استراتژیک بگرام را در دست دارد، نادرست است.»
همچنین،زلمی خلیلزاد، فرستاده پیشین ایالات متحده برای صلح افغانستان، با انتقادی تند از عملکرد سازمان ملل متحد در قبال افغانستان، گزارش‌گران این سازمان را «پارازیت» خواند.
او در واکنش به بیانیه اخیر کارشناسان حقوق بشر سازمان ملل متحدکه از صدور حکم بازداشت هبت‌الله آخندزاده و عبدالحکیم حقانی توسط دادگاه کیفری بین‌المللی استقبال کرده بودندنوشت:
«این همان کاری است که سازمان ملل در آن مهارت دارد؛ ایجاد کمیته‌ها، گروه‌های کاری، و یک صنعت کامل از گزارش‌گران ویژه. آن‌ها تنها یک بازرگانی از پارازیت‌ها به راه انداخته‌اند، بدون آن‌که هیچ راه‌حلی ارائه کنند.»
با در نظر گرفتن مجموع اظهارات و اقدامات اخیر، بسیاری بر این باورند که آقای خلیلزاد در تلاش است با سفیدنمایی چهره طالبان، آنان را در نزد دولت دونالد ترامپ موجه جلوه دهد. مردم افغانستان او را به تبعیض قومی و تلاش برای تطهیر نقش خود در سقوط نظام جمهوری متهم می‌کنند.
آقای خلیلزاد که اصالتی افغان دارد و سال‌هاست در ایالات متحده زندگی می‌کند، طی چند دهه نقش فعال در سیاست خارجی آمریکا در قبال افغانستان ایفا کرده است. اما سقوط حکومت جمهوری افغانستان که با خون هزاران جوان افغان و حمایت بیست‌ساله آمریکا بنا شده بود، در یک معامله پر ابهام به طالبان واگذار شد—اتفاقی که کارنامه‌ی سیاسی او را نزد مردم افغانستان و حتی برخی در دولت آمریکا، خدشه‌دار کرده است.
بسیاری از شهروندان افغان، آقای خلیلزاد را به قوم‌گرایی متهم می‌کنند و معتقدند تنها دلیل خوش‌بینی او نسبت به بازگشت طالبان به قدرت، تعلقات قومی و زبانی اوست.
ندیم احمدی
