آیا این نشست‌ها می‌توانند مشکلات افغانستان را حل کرده و به بهبود وضعیت کشور کمک کنند؟ آیا نتایج این نشست‌ها برای همه بازیگران سیاسی، چه مخالف و چه موافق طالبان، قابل پذیرش خواهد بود؟ نشست‌های بین‌المللی تا چه اندازه می‌توانند بر سیاست داخلی افغانستان تأثیر بگذارند؟ آیا کشورهای برگزارکننده نشست‌ها می‌توانند به عنوان میانجی‌های بی‌طرف عمل کنند؟ آیا توافقات حاصل از این نشست‌ها قابلیت اجرایی شدن در افغانستان را دارند؟ نقش سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل در این نشست‌ها چیست؟ آیا این نشست‌ها می‌توانند به ایجاد اجماع نظر میان گروه‌های مختلف سیاسی افغانستان کمک کنند؟ تأثیر این نشست‌ها بر روابط افغانستان با کشورهای همسایه چگونه خواهد بود؟
در حالی که تنها چند روز محدود به برگزاری نشست دوحه باقی مانده است، نشستی تحت عنوان “روند ویانا” با حضور چهره‌های مخالف طالبان اعم از سیاسی و نظامی در اتریش برگزار گردید. نمایندگان جریان‌های عمده مخالف حکومت طالبان، از جمله جبهه مقاومت ملی، جبهه آزادی و شورای مقاومت ملی برای نجات افغانستان، به همراه نمایندگان زنان و جامعه مدنی، در این نشست حضور داشتند و مخالفت خود را با نشست دوحه و عملکرد جامعه جهانی، به ویژه آمریکا و سازمان ملل، اعلام کردند.
شرکت‌کنندگان نشست وین، تاکنون نسبت به این سلسله نشست‌ها نگاه خوشبینانه‌ای داشته‌اند. تحلیلگران همسو با شرکت‌کنندگان این نشست معتقدند که مخالفان مستقر در خارج از افغانستان، برای ابراز وجود نیاز به یک تریبون بین‌المللی دارند تا طالبان و شیوه حکمرانی حکومت طالبان را در گفتمان‌های جهانی به چالش بکشند و برای بازیگران جهانی و منطقه‌ای تفهیم کنند که باید با حضور همه طرف‌ها، از جمله نمایندگان زنان، جامعه مدنی، اقلیت‌های مذهبی و سیاسیون مخالف طالبان، درباره سرنوشت افغانستان تصمیم‌گیری شود.
نشست ویانا در حالی برگزار شد که قرار است در روزهای آینده نشست سوم دوحه بدون حضور زنان، جامعه مدنی و مخالفان طالبان برگزار گردد. هرچند قرار بود که در این نشست نمایندگان زنان و جامعه مدنی حضور داشته باشند، اما حضور آنان با مخالفت طالبان مواجه شد. طالبان برای حضور در این نشست شروطی تعیین کردند که یکی از آن‌ها عدم حضور نمایندگان زنان و جامعه مدنی بود. پذیرش این شرط توسط سازمان ملل با واکنش جدی فعالین حقوق زنان و جامعه مدنی مواجه شد.
اما نشست وین با حضور نمایندگان زنان، جامعه مدنی و مخالفان نظامی و سیاسی طالبان برگزار شد. بنابراین، نشست اتریش نیز با واکنش‌های موافق و مخالف همراه بود. کسانی که با نشست ویانا موافق بودند استدلال می‌کنند که این نشست به عنوان اعلام موجودیت گروه‌های سیاسی و نظامی مخالف طالبان در سطح جهان یک اقدام نیک و بجا بوده است و این یک تریبون جهانی برای حل مشکلات موجود افغانستان است.
به گفته شرکت‌کنندگان در این نشست، رهبران و نمایندگان بیش از ۶۵ گروه سیاسی و مدنی و شماری از شخصیت‌های سیاسی حضور داشتند. این نشست تحت عنوان «روند ویانا برای یک افغانستان دموکراتیک» از سوی مرکز تحقیقاتی انستیتوت امور بین‌المللی اتریش برگزار شده بود و در کنار دیگر چهره‌های سیاسی، احمد مسعود، رهبر «جبهه مقاومت ملی افغانستان»، نمایندگان «جبهه آزادی افغانستان» و اعضای «شورای مقاومت ملی برای نجات افغانستان» حضور داشتند.
دکتر رنگین دادفر اسپنتا، وزیر خارجه و مشاور امنیت ملی اسبق افغانستان، در اظهارات خود در آغاز این نشست گفت که حفظ وحدت مردم برای کشوری آزاد، متحد و تجزیه‌ناپذیر و دارای دموکراسی و صلح، نخستین و جاودانه‌ترین اولویت باید باشد.
اگر با خوش‌بینی به نشست وین نگاه کنیم، باید امیدوار بود تا این نشست به عنوان یک نشست همه‌شمول و با اشتراک همه چهره‌های مخالف طالبان در درازمدت بتواند به یک روند قابل قبول با ارائه یک نسخه جدید و مورد پذیرش همه، جایگاه خود را در معادلات سیاسی پیدا کند و این روند برای همه بازیگران جهانی و منطقه‌ای دخیل در مسائل افغانستان قابل قبول باشد.
با این حال، عده‌ای با مخالفت با این روند، آن را یک حرکت ناکام و فاقد استراتژی واحد برای حل مشکلات موجود افغانستان قلمداد کرده‌اند. این گروه از تحلیلگران با انتقاد از روند نشست ویانا، آن را فاقد استراتژی واحد و نسخه جایگزین برای افغانستان متهم می‌کنند و می‌گویند که این نشست با چهار دور برگزاری نتوانسته جایگاه آن‌چنانی را در سطح منطقه و جهان تثبیت کند.
مخالفان نشست وین می‌گویند این نشست به مثابه یک روند ناکام نتوانسته است تبدیل به یک روند قابل قبول برای حل منازعه افغانستان شود. به گفته این دسته از تحلیلگران، در آستانه برگزاری این نشست توقع برخی کشورهای اروپایی این بود که نشست وین تبدیل به یک فرمت سیاسی همانند فرمت مسکو یا دوحه شود، اما با گذشت چند سال از آغاز این روند، این هدف محقق نشده و هیچ نشانی از موفقیت در این روند دیده نمی‌شود.
برخی کارشناسان معتقدند که این روند ضعف‌های مشخصی دارد و نمی‌تواند نقش و جایگاه لازم را در راستای تحولات افغانستان و خلق روایت جدید و همچنین نسخه جایگزین برای حل منازعات افغانستان پیدا کند. چرا که دیده می‌شود برگزارکنندگان این نشست نتوانسته‌اند همه طرف‌های سیاسی مخالف طالبان را گرد هم جمع کنند و با رویکرد جامع و همه‌شمول برای نقشه راه آینده افغانستان خط و نشان ترسیم کنند.
با این حال، با توجه به برداشت‌های مخالفان و موافقان روند اتریش، باید گفت که عدم اجماع نظر میان گروه‌های مخالف طالبان از یک سو، نبود روحیه همدیگرپذیری از سوی دیگر، و همچنین خودخواهی، قبیله‌گرایی، تعصبات قومی و زبانی باعث شده تا این روند نتواند به عنوان یک روند همه‌شمول عرض اندام کند.
احتمالاً همین موارد باعث شده است که جناح‌های سیاسی مطرح و چهره‌های برجسته مخالف طالبان از شرکت در این نشست، امتناع ورزند. عدم مشارکت چهره‌های شاخص مخالف حکومت طالبان در نشست‌های وین، وزن این نشست را در سطح یک نشست عادی و نمایشی تقلیل داده است. با توجه به تلاش‌های مخالفان طالبان برای کسب حمایت آمریکا و غرب، تاکنون نتوانسته‌اند چراغ سبزی از سوی کشورهای غربی دریافت کنند که این باعث شده عده‌ای با ناامیدی به سرنوشت حرکت‌های مخالفان طالبان نگاه کنند.
پیش‌بینی می‌شود چنانچه این دلسردی و ناامیدی گروه‌های مخالف طالبان ادامه یابد، فرصت و ظرفیت لازم برای موفقیت روند منطقه‌ای افزایش یابد، چرا که گروه‌ها و شخصیت‌های مخالف طالبان، برای مشارکت در پروسه حل مسائل افغانستان، ناگزیر به روندهای منطقه‌ای رجوع خواهند کرد.
با این حال، قرار است تا چند روز دیگر نشست دوحه با محوریت افغانستان و با حضور طالبان برگزار گردد. باید دید حاصل از برگزاری این نشست برای افغانستان چه خواهد بود. تا جایی که دیده می‌شود، این نشست نیز برای افغانستان راهکار مناسبی تعیین نخواهد کرد، چرا که در این نشست، طالبان ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی خود را به عنوان رئیس هیئت می‌فرستند. کارشناسان مسائل سیاسی می‌گویند که آقای مجاهد نمی‌تواند در سطح کلان تصمیم‌گیری کند، بنابراین این نشست نتایج ملموسی در پی نخواهد داشت.
هرچند پیش از وقت است تا در مورد نتایج نشست دوحه چیزی بگوییم، اما نکته‌ای که می‌تواند برای طالبان حائز اهمیت باشد، این است که ممکن است بتوانند در این نشست اجماع نظر در مورد تعامل مثبت جهان با حکومت خود ایجاد کنند.
به طور کلی، برگزاری نشست‌های مخالفان طالبان همواره با واکنش مقامات طالبان همراه بوده است. به گفته مقامات طالبان، این نشست‌ها برای «تضعیف و بدنام کردن» حکومت افغانستان برگزار می‌شوند و شرکت‌کنندگان این نشست‌ها در بازار سیاسی خریدار ندارند. با این حال، مردم افغانستان منتظر نتیجه این نشست‌ها هستند تا ببینند این گونه نشست‌ها برای افغانستان چه به ارمغان خواهد آورد.
جواد رسولی
