آزادی بیان به حق فردی اشاره دارد که به هر شخص این امکان را می‌دهد تا نظرات، عقاید و اطلاعات خود را بدون ترس از سانسور یا انتقام بیان کند. این آزادی یکی از اصول بنیادین حقوق بشر و دموکراسی است
نقض آزادی بیان به هر گونه محدودیت، سرکوب یا مداخله‌ای اشاره دارد که بر حق فرد برای ابراز نظر، اظهارنظر و دریافت و ارسال اطلاعات تأثیر منفی می‌گذارد. این نقض‌ها می‌توانند به اشکال مختلفی بروز کنند.
نقض آزادی بیان در افغانستان به ویژه پس از تسلط طالبان در سال 2021، به شدت افزایش یافته است. برخی از ابعاد این نقض‌ها شامل موارد زیر است.
محدودیت‌های رسانه‌ای:بسیاری از رسانه‌ها تحت فشار قرار گرفته و مجبور به توقف فعالیت‌های خود شده‌اند. برخی رسانه‌ها به دلیل پوشش اخبار خاص یا انتقاد از دولت طالبان، بسته شده یا به شدت محدود شده‌اند.
بازداشت و تهدید خبرنگاران: خبرنگاران و روزنامه‌نگاران با تهدیدها، آزار و بازداشت‌های خودسرانه مواجه شده‌اند. این اقدامات به کاهش آزادی عمل و عدم توانایی در گزارش‌گری مستقل منجر شده است.بر اساس گزارش شش ماهه مرکز خبرنگاران افغانستان از اول جنوری ۲۰۲۴ الی ماه جون حدود ۸۹ قضیه تهدید و بازداشت خبرنگاران در افغانستان را ثبت کرده است .
این مرکز گفته است که از جنوری تا ختم جون سال روان میلادی ۸۹ مورد نقض حقوق خبرنگاران و رسانه‌ها را در ولایات مختلف ثبت کرده است.
با این حال طالبان با سانسور و کنترل محتوا به شدت بر محتوای منتشر شده در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی نظارت و کنترل دارند. مطالبی که با ایدئولوژی طالبان مغایرت دارد، سانسور شده و منتشر نمی‌شود.همچنین خبرنگاران به خود سانسوری روی آورده اند این باعث شده که روند آزادی بیان در افغانستان به شدت آسیب ببنید .
همچنین قوانین و مقررات جدیدی وضع شده که به‌طور خاص برای محدود کردن فعالیت‌های رسانه‌ای و آزادی بیان طراحی شده‌اند.
با این حال خبرنگاران به دلیل نگرانی از اقدامات انتقام جویانه، به خودسانسوری روی آورده‌اند و از بیان نظرات و گزارش‌های انتقادی خودداری می‌کنند.
این محدودیت‌ها به شدت به آزادی بیان و حق اطلاعات آسیب زده و تأثیر منفی بر توانایی جامعه در مشارکت در گفت‌وگوهای عمومی و نظارت بر عملکرد دولت دارد. حمایت از آزادی بیان و رسانه‌های مستقل همچنان یکی از چالش‌های مهم در افغانستان است.
آزادی بیان معمولاً در اسناد بین‌المللی مانند اعلامیه جهانی حقوق بشر و کنوانسیون‌های حقوق بشر تصریح شده است. با این حال، آزادی بیان ممکن است به‌طور معقول و قانونی محدود شود تا از نقض حقوق دیگران، حفظ امنیت عمومی و نظم اجتماعی جلوگیری شود، اما این محدودیت‌ها باید به‌طور شفاف، معقول و متناسب با اهداف قانونی باشند.
