طالبان یکی از زن‌ستیزترین گروه افراط‌گرای اسلامی‌اند که هنوز تاریخ شاهد آن است. با استقرار حاکمیت دوره اول طالبان در بخشی از افغانستان، در نخستین فرمان رهبری‌شان، زنان را مکلف به پوشیدن چادری اجباری کردند. در نظام طالبانی زنان حق تحصیل، حق کار، حق مسافرت بدون محرم، حق عکس گرفتن، حق آرایش کردن، حق رای یا نظر… را مثل فعلاً نداشتند و هنوز هم با این افکار افراط‌گرایانه‌ی‌شان در صدد تطبیق این احکام هستند. به زعم طالبان، زن جنس دوم مرد است و عزت آن تنها ماندن در خانه می‌باشد. آن‌ها چه در زمان حاکمیت‌شان و چه بعد از آن، در نواحی زیر سلطه‌ی‌شان زنان را محکمه صحرای کردند. جایگاهی که زن در سایه حکومت دینی طالبان کسب نموده است، غیر از جایگاهی است که زن در نزد دیوبندیان پاکستان احراز کرده است. بدون شک، اصل مکتب دیوبندی طرفدار عدم حضور زن در محیط خارج از منزل است اما با وجود آن محدودیت‌هایی که از سوی طالبان در حق زنان اعمال می شود هرگز قابل مقایسه با سیاست‌های جمعیه العلمای اسلام در پاکستان نیست. زن در عرف قبیله‌ای موجودی است محکوم به حضور در منزل که حق رفت و آمد در اجتماع را نداشته و باید از ارتباط با هر مرد اجنبی برکنار باشد. زن در این فرهنگ، شخصیت مستقل ندارد. او تا قبل از دوران ازدواج عنوان ملکیت پدر را یدک می‌کشد و پس از ازدواج؛ شوهر و خانواده شوهر, مالک تام الاختیار او به شمار رفته و درباره سرنوشت او تصمیم می گیرند و تعلیم و تحصیل زنان در محیط‌های باز، مکاتب و دانشگاه عملی ناروا عنوان می‌کنند.
عبدالحکیم حقانی رییس دادگاه طالبان درباره نوع نگرش سنتی این گروه نسبت به آموزش دختران چنین می‌گوید: تمام ارتش ملی و نیروی پولیس ما داوطلبانی از مناطق دور و سنتی هستند و معتقدند فرستادن دختران به مدرسه کاری بی شرمانه است.
بعد از سقوط جمهوریت و حاکمیت مجدد طالبان، زنان افغانستان حق ندارند بدون همراهی مردی مَحرم، مسافت‌های طولانی را بپیمایند، با هواپیما سفر کنند و یا وارد ساختمان‌ها و اماکن دولتی شوند.
توجه به اصل محرمیت توسط زنان اگرچه از دیرباز در جامعه افغانستان ریشه دوانده، اما با توجه به تفسیر سخت‌گیرانه‌ی طالبان از قوانین اسلامی، رعایت این امر در حکومت امارت اسلامی اجباری شده است.
فرانس پرس به تازگی در گزارشی ویژه به موضوع مَحرم و لزوم همراهی قیم و سرپرست برای زنان افغان جهت حضور در عرصه اجتماع و انجام فعالیت‌های اجتماعی پرداخته است. در این گزارش به موانع پیش‌روی زنان و دختران در صورت عدم همراهی آن‌ها از سوی یک فرد محرم در اغلب فعالیت‌های اجتماعی اشاره شده است.
خبرنگار فرانس‌پرس در همین راستا مورد، مریم و یکی دیگر از دوستانش را به عنوان نمونه می‌آورد که پس از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه در کابل، از ورود به ساختمان دانشگاه برای دریافت ریز نمرات‌شان منع می‌شوند. مریم که برای حفظ هویت خود مانند سایر زنانی که خبرگزاری فرانسه با آن‌ها مصاحبه کرده، نام اصلی‌اش در گزارش نیامده، می‌گوید: «ماموران طالبان در ورودی دانشگاه به ما گفتند که به یک فرد محرم نیاز داریم».
او در ادامه می‌گوید: «امکان این را نداشتم که با برادرم به دانشگاه مراجعه کنم زیرا سر کار بود، برادر دوستم هم به اندازه کافی بزرگ نبود که او را همراهی کند در ضمن پدرش نیز فوت کرده است.»
این دانشجوی سابق دانشگاه کابل می‌افزاید: «مردی را در خیابان دیدم و او موافقت کرد به ما کمک کند. ما برای ورود به دانشگاه شجاعت به خرج دادیم و او را به عنوان برادر خود جا زدیم.»
محرم در اسلام، مردی از خویشاوندان و نزدیکان مانند همسر، برادر، پدر، پسر، پدربزرگ، عمو یا دایی است که زن در مقابل او ملزم به رعایت حجاب نیست و می‌تواند قیم، سرپرست و محافظ او باشد.
در افغانستان، قوانین سختگیرانه‌ای برای زنان وضع شده است. حامیان این مقررات ادعا می‌کنند که این محدودیت‌ها هم برای زنان و هم برای کل خانواده خوب است و سبب می‌شود تا آبرو و حرمت آن‌ها حفظ شود.
مقامات طالبان که از سال ۲۰۲۱ با وعده رویکردی تازه به قدرت رسیده‌اند، در پاسخ به انتقادات بین‌المللی می‌گویند که قوانین افغانستان منطبق با اسلام است و حقوق همه شهروندان را تحت شریعت تضمین می‌کند. در همین حال ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی دولت طالبان در گفتگو با فرانس‌پرس تاکید کرده است که: «کشور ما تحت قوانین اسلامی اداره می شود»
وی در ادامه با اشاره به این موضوع که «منتقدان خارجی باید به قوانین اسلامی احترام بگذارند و برای آن ارزش قائل شوند» گفت: «متأسفانه، محافل خارجی حساسیت‌های خاص خود را دارند و تفاسیر نادرستی مبتنی بر تعصبات، ارائه می‌دهند».
در کشوری که بیش از ۴۰ سال جنگ و درگیری میلیون‌ها زن بیوه به جا گذاشته است، یافتن محرم برای بسیاری از زنان به چالش بزرگی تبدیل شده است. شیرین، دختر ۲۵ ساله افغان که پس از ممنوعیت تحصیل دانشگاهی توسط طالبان، به صورت آنلاین در حال تحصیل برای دریافت مدرک فوق لیسانس است، می‌گوید: «بسیاری از زنان مردی در خانه ندارند».
او می‌گوید: «بسیاری از زنان یا شوهرشان مرده، یا پسرشان خیلی کوچک است؛ آن‌ها خودشان سرپرست خانواده هستند. چگونه می‌توانند محرم به همراه داشته باشند؟
شیرین می‌گوید که ماموران طالبان سال گذشته یک گردش دسته جمعی خانوادگی را که وی و تعدادی زن از اقوام و نزدیکان در آن حضور داشتند به بهانه نبود فرد محرم به هم زدند و خواستار بازگشت افراد به خانه‌های‌شان شدند.
او می‌گوید تنها مرد همراه آن‌ها در مینی‌بوس در طول این گردش، پسرعمویشان بود که محرم محسوب نمی‌شد و لذا ماموران طالبان اجازه ادامه حرکت به مینی‌بوس را ندادند.
طالبان در دسمبر ۲۰۲۱ با صدور فرمانی، همراهی فرد محرم با زنانی که قصد دارند مسافتی بیش از ۷۲ کیلومتر را طی کنند، اجباری اعلام کردند.
به گزارش فرانس‌پرس، رسم لزوم همراهی فرد محرم با زنان در بسیاری از دیگر کشورهای اسلامی از رواج افتاده و تنها تعداد کمی از دولت ها آن را اجرا می کنند.
سلیمان زغدوری، نویسنده و اسلام‌پژوهی که خبرگزاری فرانسه با او مصاحبه کرده، می‌گوید: از آن‌جا که افغانستان «توسط یک رژیم ایدئولوژیک اداره می شود، قرآن و شریعت ستون فقرات قدرت آن به شمار می‌رود. وی در همین راستا می‌افزاید: « حکومت طالبان بر اجرای همه احکام، حتی سخت‌گیرانه‌ترین و منسوخ‌ترین آن‌ها اصرار دارد»
در گزارش فرانس‌پرس آمده است که خود او فرد نیز با وجود درآمد مناسب، به خاطر فوت پدر و اینکه برادرانش در خارج از کشور زندگی می‌کنند، برای اجاره کردن آپارتمان بدون همراهی فرد محرم با مشکل مواجه بوده است.
به گفته یک کارشناس دیده‌بان حقوق بشر، در حالی که زنان افغان در حال حاضر از حضور در دبیرستان‌ها، دانشگاه‌ها، مشاغل خاص، پارک‌ها و باشگاه‌های ورزشی محروم هستند، اعمال قانون مربوط به همراهی فرد محرم برای زنان برای آن‌ها «بسیار تحقیرآمیز» به شمار می‌رود و آن‌ها را «واقعاً خانه‌نشین» کرده است.
خدیجه، زن ۲۵ ساله‌ای که مشاور کارآفرینی زنان است به خبرگزاری فرانسه گفته است که در کابل «وضعیت با شهرستان‌ها کمی فرق دارد؛ شما می‌توانید بدون محرم در پایتخت خرید کنید. حالانکه این فرصت در اطراف و نواحی شهرها برای عموم مهیا نیست.
به دلیل وضع این قوانین، سازمان‌های خیریه و آژانس‌های سازمان ملل متحد به کارمندان زن خود در افغانستان حقوق اضافی برای داشتن فرد محرم می‌پردازند که گاهی اوقات میزان آن تا ۴۰ دالر در روز می‌رسد
در گزارش فرانس‌پرس هم‌چنین آمده است: عربستان سعودی که تا چندی پیش به عنوان یکی از سرکوبگرترین کشورهای جهان در زمینه حقوق زنان معرفی می‌شد، اکنون به زنان اجازه می دهد بدون سرپرست برای زیارت به مکه سفر کنند.
عربستان سعودی که تا همین اواخر یکی از سرکوبگرترین کشورهای جهان در زمینه حقوق زنان بود، اکنون به زنان اجازه می دهد بدون سرپرست برای زیارت مکه سفر کنند.
پیش از این هیدر بار مسئول بخش زنان در دیدبان حقوق بشر با رسانه ها گفته بود که فرمان طالبان در مورد داشتن محرم مرد، زنان و دختران را در بخش‌های مختلف آسیب زده است:
موضوع مهمی که باید به خاطر داشت همین که، بدون داشتن حق گشت و گذار آزادانه، شما به صورت فوری سایر حقوق را هم از دست می دهید. بناء اگر جای زمینه کار دارید، شما نمی‌توانید که در کار تان حضور یابید زیرا حق گشت و گذار آزاد را ندارید. اگر نیاز به خدمات صحی دارید، خیلی محدود خواهد بود زیرا ممانعت وضع شده. اگر می خواهید از خشونت‌های داخلی در امان باشید، در موقعیت خطرناک قرار می‌گیرید و شاید هم که با یک دام روبرو شوید زیرا محرم ندارید و نمی توانید از خانه بدون محرم بیرون شوید. همچنان در حالتی که شما از خانه برای یافتن غذا به اعضای خانواده تان بیرون می شوید، خیلی دشوار و در برخی مراحل شاید نا ممکن شود، به ویژه برای زنانی که محرم ندارند تا با آن‌ها همراه باشد.
شهرزاد اکبر آخرین رئیس کمیسیون مستقل حقوق بشر در نظام جمهوری پیشین که اکنون نهادی را به نام رواداری بنا نهاده، به این باور است که محدودیت‌های طالبان بر گشت و گذار زنان، در برخی موارد حتا به قیمت جان آن‌ها تمام شده می‌تواند.
در سه سال پسین زنان و دختران از همه حقوق انسانی و شرعی محروم شده‌اند و آزادی گشت‌وگذار، سفر، رفتن به بیرون بدون محرم، انجام معامله تجاری،اشتغال، صحت، عدالت و حتا حق اعتراض و آزادی بیان و تعلیم از آنان گرفته شده است. نیم جامعه ما رسماً و طی فرمان‌های متعدد از زندگی اجتماعی به‌کلی حذف شده‌اند. تمام این ظلم زیر نام دین و شریعت و با شعار دروغین احترام به بانوان انجام می‌گیرد. رژیم مذکور مدعی‌اند که به منظور عزت زنان و پاک‌دامنی کل جامعه، آنان را برای یک زمان محدود/موقتی از کار، تحصیل و زندگی اجتماعی حذف کرده‌اند. اما واقعیت اصل با توجه به گذشته این گروه در استفاده ابزاری از دین و شریعت به یقین می‌توان گفت که شریعت بهانه است و آنان در اجرای سیاست‌های ضد بشری و اسلامی اهداف سیاسی و سودجویانه دارند. مسولین ارشد طالبان در واقع زنان را که در جامعه سنتی افغانستان دچار بی بهرگی‌های بسیارند، با شعار دین و شریعت به گروگان گرفته‌اند تا اهداف و برنامه‌های سیاسی و قبیله وی را به دست آورند.
نویسنده: حامیه نادری
